مناسبت‏هاى مختلف اسلامى،زمینه توجه به خداى متعال و زنده‏کننده یاد او در زندگى و فکر مسلمانان است و براى بسیارى از این‏مناسبت‏ها،اعمال و دعاهاى بخصوصى،از جمله‏«نماز»،بیان شده‏است.

منظور از نماز عید،نماز دو رکعتى است که در«عید فطر»و«عیدقربان‏»خوانده مى‏شود.

بر خلاف سایر جشن‏ها و نیز اعیاد دیگران،که آمیخته به غفلت‏ها،هوسرانى‏ها و شهوات است، عید اسلامى،همراه با نماز،دعا،انفاق وصدقات،غسل و طهارت و...است.اینک به توضیح مختصرى پیرامون‏نماز این دو عید مى‏پردازیم:

نماز عید فطر

در نخستین روز ماه شوال،که‏«عید فطر»است،پس از یک ماه‏عبادت و روزه،به شکرانه این توفیق نماز باید خواند.این نماز،در زمان‏حضور امام علیه السلام واجب است و باید به ماعت‏خوانده شود ولى درزمان ما مستحب است.

وقت آن،از اول آفتاب روز عید،تا ظهر است ولى بهتر است که درآغاز روز،پس از بلند شدن آفتاب بخوانند.

در رکعت اول،بعد از خواندن حمد و سوره،باید پنج تکبیر گفت وپس از هر تکبیر،قنوت گرفت.در قنوت،هر دعایى مى‏توان خواند،ولى‏بهتر،دعاى‏«اللهم اهل الکبریاء و العظمة...»است. در رکعت دوم‏چهار تکبیر است،که پس از هر تکبیر،قنوت لازم است.

نماز عید فطر،با معنویت‏خاصى که دارد،دلها را متوجه خدامى‏کند،حالت توبه و استغفار در دلها ایجاد مى‏سازد و مستحب است که‏انسان،پیش از نماز عید،غسل کند،دعاهاى خاصى را بخواند،و درفضاى باز و در زیر آسمان به نماز بایستد.

امام رضا(ع)مى‏فرماید:

«انما جعل یوم الفطر العید،لیکون للمسلمین مجتمعایجتمعون فیه و یبرزون لله عز و جل فیمجدونه على ما من‏علیهم،فیکون یوم عید و یوم اجتماع و یوم زکوة و یوم رغبة و یوم تضرع‏» ⁽¹²⁾ خداوند،روز فطر را بدین سبب‏«عید»قرار داد،تامسلمانان،مجمعى داشته باشند که در آنروز، جمع شوند و دربرابر خداوند،بخاطر منت‏ها و نعمت‏هایش،به تمجیدو تعظیم بپردازند،پس آنروز،روز عید و تجمع و زکات ورغبت و نیایش است.

در این حدیث‏شریف،فلسفه این نماز و عید را در محورهاى زیر،بیان‏کرده است:

1- اجتماع و گردهمایى

2- زکات و رسیدگى به فقرا

3- رغبت و گرایش به خدا

4- تضرع و نالیدن به درگاه پروردگار

و اینها،هم ناظر به بعد معنوى و عرفانى این نماز و مراسم عبادى‏است،هم توجه به آثار اجتماعى و فوائدى دارد که به مردم مى‏رسد و مردم‏با پرداخت‏«زکات فطره‏»،بینوایان مستمند را به نوایى مى‏رسانند و به‏یک لحاظ،از نظر تامین معاش محرومان،عید فطر،:«عید فقرا»محسوب‏مى‏شود.

اضافه بر آثار اجتماعى و سیاسى که این اجتماع عظیم سالانه دارد ونشان شوکت و قدرت امت اسلامى است. ⁽¹³⁾

(ادامه این نوشته رو در یادداشت بعد میذارم)

پی نوشت :

12- وسائل،ج 5 ص 141،من لا یحضر،ج 1 ص 522.

13- نماز عیدى که امام رضا(ع)مى‏خواست‏بخواند و مامون،ترسید و جلوگیرى کرد،و نماز عیدى‏که در اولین راهپیمائى انقلاب،در قیطریه تهران برگزار شد و شهید مفتح،امت ما را به حرکتى عظیم،بسیج کرد،نشان بعد اجتماعى و سیاسى این تجمع با شکوه است.

در میان نوافل،«نماز شب‏»جایگاه خاصى دارد و تاکید فراوانى که‏در آیات قرآن و احادیث در باره آنست،به مراتب بیش از نمازهاى دیگرمستحب است و به همین جهت،اولیاء خدا بر آن مداومت و مواظبت‏داشتند و به تهجد و عبادت نیمه شب مى‏پرداختند.تا آنجا که نماز شب‏را خداوند،بر بنده محبوبش حضرت محمد(ص)واجب ساخته و چنین فرمان داده بود:

«و من اللیل فتهجد به نافلة لک‏» ⁽²⁷⁾ بخشى از شب را بعنوان نافله به تهجد بپرداز و سحر خیزى کن.

قرآن،در توصیف کسانى که نیایشگران شب و اهل نماز شب‏اند،چنین مى‏فرماید:

«و المستغفرین بالاسحار» ، ⁽²⁸⁾ استغفار کنندگان در سحرها «و الذین یبیتون لربهم سجدا و قیاما» ⁽²⁹⁾ آنانکه در حال سجود و قیام،براى خدا شب زنده‏دارى مى‏کنند.

«کانوا قلیلا من اللیل ما یهجعون‏» ⁽³⁰⁾ مردان خدا،مقدار کمى از شب‏را مى‏خوابیدند.

در آیه دیگر مى‏خوانیم:مردان خدا براى انجام نیایش سحرگاهان ونماز شب،از بستر گرم فاصله مى‏گیرند و به نماز شب مشغول مى‏شوند،پاداش آنان،غیر از بهشت و حوریان و... چیزهایى است که خداوندبرایشان ذخیره کرده که موجب روشنى دیدگانشان است: «فلا تعلم‏نفس ما اخفى لهم من قرة اعین‏» ⁽³¹⁾

از این رو،نماز شب،مورد عنایت تمام انبیاء بوده ⁽³²⁾ و رسولخداچندین مرتبه حضرت على را به نماز شب سفارش نموده و فرمود:«علیک‏بصلاة اللیل،علیک بصلاة اللیل،علیک بصلاة اللیل‏» ⁽³³⁾ بر تو باد،نماز شب.(سه مرتبه)

و در حدیث است:

«شرف المؤمن صلاته باللیل‏» ⁽³⁴⁾ شرف مؤمن به نماز شب اوست.

و امام صادق(ع)فرمود:در خانه‏هایى که نماز شب خوانده مى‏شود و قرآن‏تلاوت مى‏گردد،آن خانه‏ها نزد آسمانیان،همچون ستاره‏ها درخشانند. ⁽³⁵⁾

گذشته از آن،سحرخیزى و استفاده از هواى مفید آن هنگام،براى‏بدن،نشاط آور است و در حدیث است که:«قیام اللیل مصحة البدن‏» ⁽³⁶⁾ شب زنده‏دارى،بدن را تندرست مى‏کند.

و در حدیث دیگرى اضافه برآثار معنوى آن،خاصیت دردزدایى براى آن بیان شده است:«...و مطردة‏الداء عن اجسادکم‏» ⁽³⁷⁾

نماز شب،نشان عشق و محبت انسان به آفریدگار است و این علاقه،انسان را از خواب،جدا مى‏کند و به راز و نیاز نیمه‏شب،با محبوب وا مى‏دارد،و اگر آن عشق نباشد،انسان با چه انگیزه‏اى،در تنهایى وتاریکى،از استراحت دست‏بشوید و در خلوتى عارفانه،به گفتگو بامعشوق بپردازد؟

در یک حدیث قدسى از قول خداوند،مى‏خوانیم:

«کذب من زعم انه یحبنى فاذا جنه اللیل نام عنى،الیس کل محب یحب خلوة حبیبه؟» ⁽³⁸⁾ دروغ مى‏گوید آنکه مدعى محبت من است،ولى وقتى شب‏او را فرا مى‏رسد،مى‏خوابد،آیا مگر نه اینکه هر عاشقى،خلوت با معشوقش را دوست دارد؟...

نماز شب،توفیقى مى‏خواهد که آنرا هم باید از خدا طلبید.

گاهى گناهان و دروغ‏ها،سبب محرومیت انسان از نماز شب مى‏گردد و شیرینى عبادت و نیایش،از انسان گرفته مى‏شود.

در حدیث است:

«ان الرجل لیکذب الکذبة فیحرم بها عن صلاة اللیل‏» ⁽³⁹⁾ گاهى کسى دروغ مى‏گوید،و به همین سبب از نماز شب‏محروم مى‏شود.

انسان،با تداوم نماز شب و تهجد و عبادت‏هاى شبانه،مى‏تواند به مقامى‏از کمال و صفاى نفس و قرب به خدا برسد که چشم و گوش و دست‏خدایى پیدا کند(جز حق نبیند،جز حق نشنود و جز حق،عمل نکند)وبه آنجا برسد که هر دعایى کند،مستجاب گردد. ⁽⁴⁰⁾

برای خواندن پی نوشت روی ادامه مطلب کلیک کنید.

ادامه مطلب...

به جز نمازهاى واجب روزانه(17 رکعت)،نمازهاى دیگرى هم‏وجود دارد که انجام آنها مستحب است و بسیار ثواب دارد و چون این‏نمازها،اضافه بر نماز واجب است،به آنها نافله و نوافل گفته مى‏شود(نفل،به معناى زاید و افزون است).

تعداد رکعت‏هاى نمازهاى مستحب،دو برابر رکعات واجب،یعنى‏34 رکعت است،بدین شرح:

1- نافله نماز صبح،دو رکعت،قبل از نماز صبح،

2- نافله نماز ظهر،هشت رکعت،قبل از نماز ظهر،

3- نافله نماز عصر،هشت رکعت،قبل از نماز عصر،

4- نافله نماز مغرب،چهار رکعت،بعد از نماز مغرب،

5- نافله نماز عشاء،دو رکعت نشسته،بعد از نماز عشاء.

6- نافله شب،یازده رکعت،پیش از اذان صبح،که هشت رکعت آن‏«نافله شب‏»نام دارد،دو رکعتش به نام‏«شفع‏»،و یک رکعت دیگرش‏به نام‏«وتر»است. ⁽²¹⁾

در حدیث است که:نمازهاى نافله،به منزله هدیه است و در هرصورت،پذیرفته مى‏شود. ⁽²²⁾

با همه تاکید و تشویقى که در باره انجام نمازهاى مستحبى است،اداى آنها باید از روى علاقه و عشق باشد و انسان،بر خودش آنها راتحمیل نکند.سعى کند که ابتدا،آمادگى روحى و علاقه و کشش قلبى‏بیاید،آنگاه به انجام آنها بپردازد.

امام رضا(ع)فرموده است:دل‏ها،گاهى اقبال و آمادگى دارند،وگاهى نه.عبادات را وقتى که دلها آماده است انجام دهید. ⁽²³⁾ به همین دلیل،در نمازهاى مستحب،برخى ارفاق‏ها و تسهیلاتى‏وجود دارد که در نمازهاى واجب نیست.این آسان‏گیرى،براى جذب‏بیشتر افراد است.از جمله اینکه:

1- نماز مستحب را،هم مى‏توان ایستاده خواند،هم نشسته.

2- در نماز مستحب،مى‏توان فقط سوره حمد خواند و به رکوع رفت.

3- در نماز مستحب،شک میان رکعت اول و دوم،نماز را باطل‏نمى‏کند و نمازگزار مى‏تواند تصمیم بر هر کدام بگذارد.

4- انجام کم و زیادهاى اشتباهى در نماز مستحب،سجده سهوندارد.

5- براى نمازهاى واجب،بهتر است انسان به مسجد برود ولى در باره‏نوافل،چنین دستورى نیست.

این ساده‏گیرى‏ها براى تشویق افراد به این عبادت‏هاى سازنده‏است.حتى اگر نماز مستحب را کسى در وقتش نتوانست‏بخواند،قضاى‏آنرا مى‏تواند انجام دهد،که در اینصورت،طبق حدیث، خداوند به فرشتگان مباهات کرده و مى‏فرماید:به بنده‏ام بنگرید!چیزى را که بر اوواجب نکرده‏ام،قضا مى‏کند!(و در حدیث دیگرى افزوده شده که:شمارا شاهد مى‏گیرم که او را آمرزیدم) ⁽²⁴⁾

در حدیثى آمده:نماز نافله،جبران کننده نواقصى است که درنمازهاى واجب است. ⁽²⁵⁾ و... همچون صدقه‏اى است که انسان مى‏پردازد. ⁽²⁶⁾