بدرود نماز، مشتمل بر سه درود (سلام) است.و البته باز همراه یاد خدا و نام او. ⁽¹⁾ پس نماز با نام خدا شروع مى‏شود و با نام خدا پایان مى‏گیرد و میان این سرآغاز و پایان نیز یکسره نام خدا و یاد اوست.اگر در جمله و ذکرى از پیامبر یا خاندان او نام برده مى‏شود آن نیز همراه یاد خدا و به صورت استمداد از لطف و رحمت اوست.

جمله اول، درودى است از نمازگزار بر پیامبر خدا و طلب رحمتى از خدا بر آن بنده برگزیده:

السلام علیک ایها النبى و رحمة الله و برکاته-درود بر تو اى پیامبر، و حمت‏خدا و برکات او بر تو باد.

پیامبر، بنیانگذار اسلام یعنى سلسله جنبان تلاش و حرکتى است که اکنون نمازگزار خویشتن را دست‏به کار آن مى‏بیند.غریو توحید را او برکشید که با طنین آن جهانى را زیر و رو کرد و شالوده زندگى شایسته انسان را براى همیشه زمان ریخت.او بود که خطوط اصلى چهره انسان طراز اسلامى را و جامعه‏اى را که مى‏تواندپرورشگاه چنین انسانى باشد، ترسیم کرد.و اکنون نمازگزار همان شعار را با نماز خود و با درسها و رهنمودهاى ضمنى آن در زندگى و در فضاى زمان خود منعکس مى‏کند و گامى به سوى آن جامعه برین و تکوین آن انسان والا برمى‏دارد.پس بى‏مورد نیست اگر در پایان این عمل، پیامبر و پیشواى خود را که وى را بدین راه افکنده و در آن راهبرش بوده است، به سلامى یاد کند و با این زبان حضور خود را در کنار او و در راه او اعلام نماید.

در جمله دوم، نمازگزار بر خود، بر همسنگرانش و بر همه بندگان شایسته خدا درود مى‏فرستد.

السلام علینا و على عباد الله الصالحین-درود بر ما و بر بندگان شایسته خدا.

و بدین گونه، یاد بندگان شایسته خدا را در ذهن خود بیدار مى‏سازد و وجود و حضور آنان را مایه دلگرمى خود مى‏دارد.

در دنیایى که مظاهر گناه:پستیها و زشتیها، دنائتها و ددمنشیها، ستمها و ستم‏پذیریها، آلودگیها و ناپاکیها همه جا را فراگرفته و همه کس را در خود فرو برده است، در محیطى که به چشم انسان هوشمند و هوشیار همه چیز خبر از افلاس و ورشکستگى انسانیت مى‏دهد و زرق و برقها در نظرش رنگ و جلایى ساختگى بر روى ابتذالها و فرسودگیها مى‏نماید.در جهانى که داعیه‏هاى حق طلبى و دادگرى نمى‏تواند فضاحت‏خودخواهیها و جاه‏طلبیها را بپوشاند و جاى خالى على و حسین و صادق (علیهم السلام) را باهیاهوى عوام‏فریب معاویه و یزید و منصور پنهان بدارد، و مختصر، در روزگارى که اخلاف شایسته شیطان جاى مردان صالح خدا را گرفته‏اند، آیا مى‏توان به نیکى و صلاح، به چشم یک واقعیت نگریست و بودن آن را انتظار داشت؟ آیا مى‏توان جز گناه و آلودگى، جز ناکامى و حق‏کشى انتظار دیگرى از آدمیزادگان داشت؟باید اعتراف کرد که اگر هم بتوان، به آسانى نمى‏توان.

سلام بر بندگان شایسته خدا، در چنین شرایطى، به مدد دل افسرده و نومید مى‏شتابد. گویى سروشى است که در دل تاریکیها، خبر از حضور روشنى و سپیدى مى‏دهد.نمازگزار را به وجود یاران و همسنگرانى نوید مى‏بخشد.به او مى‏گوید:تنها نیستى.در دل این کویر خشک، جوانه‏اى ثمربخش و دیرپاى مى‏توان یافت.همچنان که در همیشه تاریخ، اجتماعات منحرف و تباه، زادگاه اراده‏هاى نیرومند و انسانهاى برجسته‏اى بوده است که در نهایت‏بانیان جهان نو و شالوده ریزان زندگى نوینى گشته‏اند.اکنون نیز طبق سنت‏خدا در تاریخ، همان نیروهاى نور و نیکى‏آفرین در بطن این جهان تاریک و پلید به تلاش و کوشش‏اند.آرى صالحان، آنان که به گونه‏اى شایسته و سزاوار خدا را عبودیت مى‏کنند و فرمان مى‏برند، در صف رویاروى طاغوتیان ایستاده‏اند.

که هستند این بندگان شایسته و کجایند؟و آیا نباید از آنان درس آموخت و با آنان گام برداشت؟چرا.هنگامى که نمازگزار خود را در کنار این شایستگان قرار مى‏دهد و بر خود و بر آنان در یک جمله درود مى‏فرستد (سلام بر ما و بر بندگان شایسته‏خدا) ، پرتویى از غرور و سربلندى و اطمینان بر دل او فرو مى‏تابد.مى‏کوشد به راستى در ردیف و در کنار آنان قرار گیرد و از اینکه نتواند پا به پاى آنان گام بردارد احساس شرم مى‏کند و این به او تعهد و تکلیفى تازه مى‏بخشد.

بندگان شایسته چگونه‏اند و شایستگى به چیست؟شایستگى تنها به نماز خواندن نیست، شایسته آن است که از عهده تکالیف سنگین الهى برآید و چنان عمل کند که نام بنده خدا بر او ناساز و نامتناسب نباشد، درست مثل دانش‏آموز شایسته در یک کلاس درس.

و سرانجام در سومین جمله، نمازگزار خطاب به همین بندگان شایسته (خطاب به فرشتگان ⁽²⁾ یا خطاب به نمازگزاران) مى‏گوید:

السلام علیکم و رحمة الله و برکاته-سلام بر شما و رحمت و برکات خدا بر شما.

و بدین‏گونه بار دیگر، صلاح و شایستگى (یا فرشته‏خویى یا پیوند با دیگر نمازگزاران) را به یاد مى‏آورد و مخاطبان گرامى خود را به دعاى خیر یاد مى‏کند و نماز را به پایان مى‏برد.

پى‏نوشت‏ها:

1.از این سه مى‏توان فقط سومین را گفت.آن دوى دیگر، مستحب است.

2.و گویا به عنوان درسى در جهت فرشته‏خویى.