پس از سربرداشتن از رکوع، در حالى که آماده تعظیم و کرنشى متواضعانه‏تر است، به خاک مى‏افتد.

جبهه بر خاک نهادن، نشانه بالاترین حد خضوع انسان است، و نمازگزار این حد نصاب تواضع را شایسته خدا مى‏داند، زیرا کرنش در برابر خدا، کرنش در برابر نیکى و زیبایى مطلق است و آن را در برابر هر کس یا هر چیز غیر خدا حرام و ناروا مى‏شمارد، زیرا گوهر انسانیت-که ارزنده‏ترین متاع بازار هستى است-با این کار فرو مى‏شکند و انسان خوار و پست مى‏شود.

در همان حال که سر بر خاک نهاده و خود را غرق در عظمت‏خدا مى‏بیند، زبانش نیز با این حالت هماهنگى مى‏کند و با ذکرى که مى‏گوید در حقیقت عمل خویش را تفسیر مى‏کند.

سبحان ربى الاعلى و بحمده ⁽¹⁾ -پاک و پیراسته است‏خداوندگار من که برترین است و من ستایشگر اویم.

خداوندگار برترین، خداوندگار پیراسته و پاک، و تنها دربرابر چنین موجودى است که سزاوار است انسان زبان به ستایش بگشاید و جبهه به خاک بساید.

پس سجده نماز، به خاک افتادن در برابر یک موجود ناقص و ضعیف و بى‏مقدار نیست، همچون به خاک افتادن در برابر بتهاى پوشالى و قدرتهاى پوک.به خاک افتادن در برابر برترین و پاکترین و گرامى‏ترین است.

نمازگزار با این حرکت عملا فرمانبرى و اطاعت‏خود را از خداى حکیم و بصیر اعلام مى‏دارد و پیش از همه این تسلیم و فرمان‏پذیرى را به خود تلقین و یادآورى مى‏کند.و چنانکه دانسته‏ایم، پذیرش همین‏«عبودیت مطلق در برابر خدا»است که قید و بند عبودیت هر کس و هر چیز دیگر را از آدمى برمى‏دارد و او را از اسارتها و زبونیهایى که بر او تحمیل شده است رها مى‏کند.

مهمترین اثرى که باید از این دو ذکر، ذکر رکوع و سجود، انتظار داشت آن است که به نمازگزار بیاموزد که در برابر کدام موجود باید تسلیم و خاضع و ستایشگر بود و این به معناى نفى این همه در برابر هرچه و هرکه جز اوست.و شاید به همین موضوع اشاره مى‏کند حدیثى که از قول امام علیه السلام مى‏گوید:«نزدیکترین حالات آدمى به خدا، حالت‏سجود است.» ⁽²⁾

پى‏نوشت‏ها:

1.به جاى این ذکر مى‏توان گفت:سبحان الله سبحان الله سبحان الله.

2.اقرب ما یکون العبد الى الله و هو ساجد.سفینة البحار، ج 1، ماده سجد.